قرآن درمانی

قرآن درمانی از زبان متخصصان Archive of SID
215- مجله علمی پژوهشی اصول بهداشت روانی پاییز 1387 ، سال دهم، شماره 3 ( پیاپی 39 )، صفحه 220
مقایسه ی تاثیر"آوای قرآن" و موسیقی بر موفقیت تلقیح داخل رحمی اسپرم
دکتر نیره خادم 1، دکتر منور افضل آقایی 2 ،دکتر مریم کابوسی 3، *مریم حسن زاده بشتیان 4
1دانشیار گروه زنان، 2دانشیار گروه پزشکی اجتماعی- دانشگاه علوم پزشکی مشهد،
3پزشک عمومی، 4کارشناس ارشد مامایی
خلاصه
مقدمه: یکی از این درمان های مکمل صدا درمانی است که در این مطالعه اثر "آوای قرآن" و موسیقی بر موفقیت تلقیح داخل رحمی اسپرم
(آی یوآی) بررسی شده است.
روش کار: این کارآزمایی بالینی بر روی 327 زوج نابارور مراجعه کننده به مرکز ناباروری دانشگاه علوم پزشکی مشهد در سال 1383 انجام
شد. زنان نابارور کاندید تلقیح داخل رحمی اسپرم (آی یوآی) به صورت" مبتنی بر هدف" انتخاب و به طور تصادفی به 3 گروه تحت
"آوای قرآن"، موسیقی و شاهد تقسیم شدند. قبل، طی و بعد از انجام آی یوآی، 110 نفر به صوت قرآن و 105 نفر به موسیقی گوش دادند.
112 نفر نیز به عنوان گروه شاهد بودند. سلامت روان آزمودنی ها با استفاده از پرسش نامه ی سلامت عمومی روان در حد مناسب ارزیابی شد.
تحلیل شدند. SPSS داده ها به صورت دوسوکور جمع آوری و با آزمون های آماری تی و خی دو با
یافته ها: تفاوت آماری معنی داری بین گروه ها در میانگین سن زن و مرد، مدت ناباروری، شغل زنان و مردان، روش تحریک تخمک گذاری،
ضخامت آندومتر و تعداد فولیکول قبل از درمان مشاهده نشد. در گروه "آوای قرآن"، 18 مورد در هر سیکل آی یوآی به درمان پاسخ مثبت دادند
5%) بود. تفاوت پاسخ درمانی بین گروه "آوای قرآن" و شاهد معنی دار / 9%) و شاهد 6 مورد ( 35 / %16/36 )، که در گروه موسیقی 10 مورد ( 52 )
معنی دار نبود. (P=0/ و گروه "آوای قرآن" و موسیقی( 1 (P=0/ ولی بین گروه موسیقی و شاهد ( 18 (P=0/007)
نتیجه گیری: در مجموع تاثیر مثبت آوای قرآن بر نتیجه ی درمان ناباروری از موسیقی بیشتر بود.
واژه های کلیدی: آوای قرآن، تلقیح داخل رحمی اسپرم، موسیقی، ناباروری
مقدمه
( باروری در اکثر فرهنگ ها از ارزش بالایی برخوردار است ( 1
و تعریف ناباروری (نازایی) عدم بارداری بعد از یک سال مقاربت
بدون استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری می باشد . د ر این
.( 10 % زوج ها در سنین باروری گرفتار نازایی هستند ( 2 - میان 15
اگرچه استفاده از خدمات درمانی در زمینه نازایی در طی چند
دهه ی اخیر افزایش یافته است ولی شیوع نازایی
.( ثابت مانده است ( 2
روش های گوناگونی برای درمان نازایی استفاده می شود که
.( یکی از مت داول ترین و موثرترین آن ها آی یوآی 1 است ( 2
اولین اندیکاسیون آی یوآی عدم نفوذ اسپرم به مخاط
سرویکس و عقیمی مرد می باشد که البته در طول چند دهه ی
اخیر موارد کاربرد آن افزایش یافته است و در حال حاضر به
طور شایعی همراه با تجویز کلومیفن سیترات و گنادوتروپین ها
برای بسیاری از علل نازایی نظیر کاهش متوسط در تعداد
و حرکت اسپرم به کار برده می شود و به عنوان روشی بی خطر
مورد قبول اکثر پزشکان و دست اندرکاران امر ناباروری
می باشد ( 3،4 ) چون نیاز به پی گیری زیادی ندارد و خطر
1. IUI: Intra Uterine Insemination
*آدرس مولف مسئول: ایران، مشهد، بیمارستان امام رضا(ع)، مرکز تحقیقات
سلامت زنان
Email: [e-mail] 0511- تلفن تماس: [phone]
87/6/ 86 تاریخ تایید: 10 /11/ تاریخ وصول: 8
www.SID.ir
Archive of SID
مقایسه تاثیر "آوای قرآن" و موسیقی بر موفقیت تلقیح داخل رحمی اسپرم دکتر نیره خادم و همکاران
.( چند قلویی جنین و سایر عوارض آن نسبتا محدود می باشد ( 5
البته یکی از مسائل مهم و ضروری در مورد انجام آی یوآی
زمان بندی دقیق تلقیح می باشد. اکثریت پزشکان عمل تلقیح
را روز بعد از موج هورمون ال اچ 1 ادراری یا 36 ساعت پس از
0 تا / تزریق اچ سی جی 2 انجام می دهند ( 6). به این ترتیب که 3
0/4 میلی لیتر اسپرم شسته شده و متراکم را در هنگام آی یوآی
با استفاده از کاتتریزاسیون از طریق سرویکس به داخل حفره ی
.( رحم تزریق می کنند ( 7
در راستای تاثیر بیشتر درمان های طبی نوع دیگری از درمان
به وجود آمده است که در حال حاضر در طب رایج نیست ولی
مستندات علمی زیادی در مورد آن وجود دارد و آن طب
.( مکمل و جایگزین می باشد ( 8
درمان با صدا (صدا درمانی) یکی از درمان های طب مکمل
است و مبنای نظری آن بر این اساس استوار است که اعضای
بدن و سلول ها با روش های خاصی به الگوهای ویژه ی
گسترش و فشردگی جواب می دهند. در بسیاری از موارد درمان
با صدا، متخصصین سعی دارند نوسان های سلامتی را با هدایت
.( امواج هماهنگ در نقاط صدمه دیده ذخیره و تقویت کنند ( 9
قدرت صدا با سنت های عرفانی و روحانی در تمام جهان
شناخته شده است . در شرق تمرین های روحانی و تعمقی
بر اساس صدا به هزاران سال پیش بر می گردد و به مذاهبی
نظیر بودیسم و اسلام مربوط می شود . امروزه در شرق ، آواز
خواندن و تنفس و حرکت موزون به عنوان راهی برای تعالی و
.( روشنی روح استفاده ی بسیار زیادی دارد ( 9
درمان به وسیله ی صدا و امواج الکترونیکی با هدف بهبود
سریع تر شکستگی ها استفاده می گردد ، هم چنین تصور
می شود که این کار در مسائل مربوط به ماهیچه ها و
استخوان ها مفید باشد . گفته می شود درمان های مکمل پیش
از عمل جراحی دیسک بین مهره ای عملیات جایگزینی را
موثرتر نموده و ممکن است درد دیسک جا به جا شده آن ق در
کاهش یابد که درمان های سرپایی جایگز ین عمل جراحی
1. LH: Luteinizing Hormone
2. HCG: Human Chorionic Gonadotropin
شوند ( 9). در زمینه ی اثرات صدا درمانی تحقیقات دیگری نیز
انجام شده است که از آن جمله می توان به مطالعه ی
طهماسبی ( 1377 ) در تعیین اثر صوت قرآن بر درد زایمان
اشاره کرد . نتایج مطالعه ی وی حاکی از آن بود که ا ستماع
قرآن سبب کاهش درد زایمان می شود ( 10 ). میر مولایی
1377 ) نیز در مطالعه ای به بررسی اثرآوای قرآن کریم و )
موسیقی بر شدت درد در فاز فعال مرحله اول ی زایمان
در زنان نخست زا پرداخت و یافته های تحقیق وی نشان داد
که آوای قرآن کریم و موسیقی هر دو در مقایسه با گروه شاهد
می توانند حداقل تا 4 ساعت اول فاز فعال ، باعث کاهش درد
زایمان و راحتی بیشتر مادر و کوتاهی مدت زایمان شوند که
.( البته صوت قرآن موثرتر بود ( 11
ازآن جا که صدا درمانی دارای اهداف قابل قبول و سودمند در درمان
ناراحتی های استرسی است و به خصوص در موارد مشکلات و
پریشانی های عاطفی ( نظیر ناباروری و انجام درمان های مربوط به آن )
نقش مهمی را بر عهده دارد ( 9)، لذا هدف از این مطالعه تعیین اثر
آوای صوت قرآن و موسیقی بر نتیجه ی عمل آی یوآی بود.
روش کار
این پژوهش یک کارآزمایی بالینی بود و جمعیت مطالعه را
بیماران نابارور مراجعه کننده به مرکز ناباروری منتصریه
دانشگاه علوم پزشکی مشهد تشکیل می دادند.
نمونه ی مورد مطالعه 327 زن نابارور بودند که اندیکاسیون
تحریک تخمک گذاری به همراه آی یو آی را داشتند . پس از
اطلاع از رضایت نمونه ها برای شرکت در مطالعه، به صورت
مبتنی بر هدف انتخاب شده و سپس به طور تصادفی در
3 گروه مورد مطالعه ( 110 نفر در گروه قرآن، 105 نفر در
گروه موسیقی و 112 نفر در گروه شاهد) قرار گرفتند.
معیارهای ورود به مطالعه شامل: شمارش اسپرم همسران این زنان
1 (عملکرد کلی تحرک شمارش اسپرم) بالای TMFS بر طبق
5 میلیون در میلی لیتر بعد از آماده سازی اسپرم، نمره ی سلامت
عمومی روان زیر 28 ، سن زن بین 20 تا 35 سال، نازایی کمتر از
1. Total Motility Function of Sperm
216
www.SID.ir
Archive of SID
217- مجله علمی پژوهشی اصول بهداشت روانی پاییز 1387 ، سال دهم، شماره 3 (پیاپی 39 )، صفحه 220
10 سال، شاخص توده ی بدنی کمتر از 27 کیلوگرم بر مجذور
قد، آزمایشات هورمونی در حدود طبیعی و رحم طبیعی در
هیستروسالپنگوگرافی و دارای حداقل یک لوله ی رحمی باز و
نداشتن سابقه قبلی آی یوآی بودند.
پس از این که بیماران دارای معیارهای فوق وارد مطالعه شدند ،
برای آن ها در روز اول تا سوم قاعدگی سونوگرافی پایه انجام
شد و در صورتی که قطر فولیکول های تخمدان زیر 10
میلی متر و ضخامت آندومتر ز یر 5 میلی متر بود ، به آن ها
داروی کلومید (ساخت شرکت ایران هورمون ) از روز سوم
قاعدگی به میزان 100 میلی گرم و یا کلومید از روز سوم و
7 و ، در روز 6 (IBSA اچ ام جی 2( ساخت شرکت سوی یسی
75 میلی واحد ) و یا – 8 به میزان 1 تا 2 عدد روزانه ( 150
اچ ام جی به تنهایی داده شد.
18 میلی متر می رسید، - در صورتی که قطر فولیکول غالب به 20
اچ سی جی (ساخت شرکت دارو پخش ایران با همکاری شرکت
5000 واحد به صورت عضلانی - ارگانون هلند) به میزان 10000
تجویز می شد و 34 تا 36 ساعت بعد آی یوآی با کاتتر والاس 3
0/ 0 الی 4 / انگلیس) که حاوی 3 SIMS (ساخت شرکت
میلی لیتر اسپرم شسته شده و متراکم (نحوه ی آماده سازی اسپرم
با محلول پرکل 4 به روش سویم داون 5 انجام می شد) بود
با استفاده از کاتتریزاسیون از طریق سرویکس به داخل حفره ی
رحم تزریق می گردید. هم چنین جهت حمایت فاز لوتئال بعد
از انجام آی یوآی تا مشخص شدن نتیجه ی آزمایش روزانه
50 میلی گرم پروژسترون روغنی (ساخت شرکت ابوریحان) به
طور عضلانی تزریق می شد.
نحوه ی تخصیص تصادفی به این شکل بود که مثلا افرادی
که قرار بود روز شنبه آی یوآی شوند، بر اساس تمایل به
صورت انفرادی به قرآن گوش دادند و افراد روز یک شنبه نیز
به همین ترتیب بر اساس تمایل به موسیقی و برای افراد روز
دوشنبه هیچ صوتی پخش نشد. سپس بعد از یک روز فاصله
2. HMG: Human Menopausal Gonadotropin
3. Wallace
4. Percoll
5. Swim Down
مجددا یک روز قرآن، روز بعد موسیقی و روز بعد هیچ صوتی
پخش نشد و این روند تا پایان تحقیق ادامه یافت. نحوه ی
گوش دادن به قرآن و موسیقی به این ترتیب بود که 10 دقیقه قبل
تا 10 دقیقه بعد از آی یو آی، آوای قرآن ( تلاوت ترتیل
سوره ی مریم از استاد سعد الغامدی) یا موسیقی (پیانو نوای شبانه
اثر ریچارد کلایدرمن 6 ) پخش شد.
داده ها از طریق معاینه، مشاهده و آزمایش جمع آوری
گردیدند و با استفاده از آزمون های آماری تی و خی دو در
تجزیه و تحلیل شدند. Excel و SPSS نرم افزارهای آماری
نتایج
میانگین سن زن و مرد، ضخامت آندومتر، مدت ناباروری و
تعداد فولیکول قبل از درمان در سه گروه بررسی شد. بیشترین
41 %) بودند و / 25 سال ( 1 - شرکت کنندگان در گروه سنی 29
32 %) در سن بالای 30 سال قرار داشتند. / 106 بیمار نیز ( 5
نسبت بیماران در هر گروه سنی به تفکیک گروه های درمانی
(مداخله و شاهد) بررسی شد. طی این بررسی تفاوت سنی معنی
.(P>0/ دار به لحاظ آماری بین گروه ها مشاهده نشد ( 05
اکثر قریب به اتفاق زنان شرکت کننده در هر سه گروه مطالعه
خانه دار بودند و تفاوت معنی دار آماری به لحاظ پراکندگی شغلی
این گروه ها مشاهده نشد. (P>0/ و 05 P>0/ در زنان و مردان ( 05
بیشترین روش مورد استفاده در تمام گروه ها کلومید به همراه
اچ سی جی بود. روش تحریک تخمک گذاری در سه گروه با توجه
به آزمون های آماری انجام شده تفاوت آماری معنی داری
.( جدول شماره 1 ) (P=0/25، қ2= 5/ نداشت ( 4
جدول 1- توزیع فراوانی روش تحریک تخمک گذاری در بیماران
مراجعه کننده به مرکز ناباروری دانشگاه علوم پزشکی مشهد IUI
گروه درمانی
روش تحریک موسیقی قرآن شاهد
تخمک گذاری تعداد درصد تعداد درصد تعداد درصد
50/9 57 55/5 61 41 43 HCG + کلومید
HCG + کلومید
HMG +
41
39
33
30
40
35/7
13/4 15 14/5 16 20 21 HCG+HMG
=5/4 P=0/25 қ2
6. Cliderman
217
www.SID.ir
Archive of SID
مقایسه تاثیر "آوای قرآن" و موسیقی بر موفقیت تلقیح داخل رحمی اسپرم دکتر نیره خادم و همکاران
بیشترین پاسخ درمانی در روش تحریک تخمک گذاری با
.( کلومیفن به همراه اچ ام جی حاصل شد ( 50 %) (نمودار شماره 1
HMG+ کلومیفن
50%
HMG
35%
کلومیفن
15%
نمودار 1- توزیع فراوانی روش تحریک تخمک گذاری در گروهی
که به درمان پاسخ مثبت دادند در بیماران مراجعه کننده به مرکز
ناباروری دانشگاه علوم پزشکی مشهد
بیشترین پاسخ مثبت درمانی در گروه سنی 20 تا 24 سال
به دست آمد ( 15 %) و نهایتا بین گروه های سنی مختلف در زمینه ی
.(P>0/ پاسخ مثبت درمانی تفاوت آماری معنی دار مشاهده نشد ( 05
16 %) به درمان پاسخ دادند اما / در گروه "آوای قرآن" 18 نفر ( 36
5%) بود. تفاوت مشاهده شده / این نسبت در گروه شاهد 6 نفر ( 35
در نسبت پاسخ به درمان به صورت دو به دو نیز بین گروه های
مورد مطالعه بررسی شد که در گروه "آوای قرآن" با گروه شاهد
.(P=0/007، қ2= 7/ از لحاظ آماری تفاوت معنی دار بود ( 4
در ضمن طبق بررسی انجام شده، تفاوت در گروه "آوای قرآن"
و در گروه موسیقی با گروه شاهد (P=0/ با گروه موسیقی ( 1
.( نمودار شماره 2 ) (P=0/ از لحاظ آماری معنی دار نبود ( 18
بحث و نتیجه گیری
در سال های اخیر توافق عمومی راجع به استفاده از طب مدرن
به تنهایی، دچار اختلال شده است و طب مکمل و جایگزین
در مسیر راه یابی به اساس و پایه های مراقبت های بهداشتی
.( موجود در جامعه قرار گرفته است ( 12
طی بررسی ها و تحقیقات متعدد به اثبات رسیده است که
روش های طب مکمل در کنار درمان های موجود، در درمان
بیماری ها موثر هستند.
0
20
40
60
80
100
120
مثبت منفی
موسیقی
شاهد
قران
95
106
92
10
6
18
به تفکیک گروه IUI نمودار 2- توزیع فراوانی پاسخ به درمان
مداخله و شاهد در بیماران مراجعه کننده به مرکز ناباروری
دانشگاه علوم پزشکی مشهد
در مطالعه ی حاضر نتایج درمان زوج های نابارور تحت
درمان با آی یو آی در مرکز ناباروری دانشگاه علوم پزشکی
مشهد در سه گروه "آوای قرآن"، موسیقی و شاهد مقایسه
شدند که در نتیجه "آوای قرآن" و موسیقی هر دو موثر بودند
و تفاوت بین گروه قرآن و شاهد معنی دار بود که نشان
دهنده ی تاثیر "آوای قرآن" در درمان ناباروری می باشد. تاثیر
موسیقی نیز در این زمینه قابل توجه بود. اما تفاوت بین گروه
"آوای قرآن" و موسیقی و هم چنین گروه موسیقی با شاهد
معنی دار نبود. چنان که نتایج مطالعه ی طهماسبی نیز نشان داد،
استماع قرآن سبب کاهش درد زایمان شده بود، اما این اثر
مستقل از سطح نگرش مذهبی افراد بود ( 10 ). در مطالعه
میرمولایی نیز آوای قرآن کریم و موسیقی هر دو توانستند
حداقل تا 4 ساعت اول فاز فعال، باعث کاهش درد زایمان و
راحتی بیشتر مادر و کوتاهی مدت زایمان شوند که البته در این
.( میان صوت قرآن موثرتر بود ( 11
در مطالعه ی دیگری که توسط ایلدر آبادی ( 1377 ) به
منظور تعیین اثر صوت قرآن بر سطح اضطراب قب ل از عمل
جراحی قلب باز انجام شد، استماع آوای قرآن کریم ب اعث
کاهش اضطراب بیماران شده بود . تحقیقات دیگری نیز که
( توسط نیک بخت ( 1376 )، خاتونی ( 1376 ) و شروفی ( 1378
پاسخ درمانی
تعداد
218
www.SID.ir
Archive of SID
217- مجله علمی پژوهشی اصول بهداشت روانی پاییز 1387 ، سال دهم، شماره 3 (پیاپی 39 )، صفحه 220
انجام شد، نشان دادند که آوای قرآن باعث کاهش اضطراب
.( بیماران قلبی می گردد ( 13
در یک مطالعه نیز که در و احد مراقبت های ویژه ی آمریکا
صورت گرفت ، پس از ب ه کار بردن معنویت به عنوان طب
مکمل توسط گروهی از پرستاران که در این زمینه آموزش
ویژه دیده بودند، مرگ و میر بعد از عمل جراحی قلب باز از
%9 به 5% کاهش یافت ( 14 ). در ارتباط با تاثیر موسیقی بر
سطح اضطراب بیماران، تحقیقاتی نیز توسط وایت و زیمرمن 1
و همکاران شان انجام گرفت و نتایج مطالعه ی آن ها نشان داد
که موسیقی کلاسیک در کاهش اضطراب بیماران م وثر است
13 ). نتایج مطالعات فوق با نتایج به دست آمده از مطالعه ی )
حاضر همخوانی داشتند ، به طوری که در این مطالعه نیز اثر
مثبت ش نیدن صوت قرآن بر تاثیر مثبت روش های درمانی طبی
نشان داده شد . آوای قرآن به عنوان یکی از درمان های طب
مکمل و در کل هر آن چه با معنویت در ارتباط است، می تواند
جسم را نیز تحت تاثیر قرار دهد . از آن جا که دعا درمانی نیز
یکی از جنبه های معنویت و طب مکمل می باشد ، پیشنهاد
می گردد که مقایسه ای بین تاثیر " آوای قرآن " و دعا درمانی بر
موفقیت عمل آی یو آی انجام گیرد.
یکی از محدودیت های این پژوهش، عدم ارزیابی به لحاظ
پای بندی نمونه ها به مذهب بود . عدم رعایت سکوت در
محیط هنگام تلاوت قرآن و پخش موسیقی در برخی مواقع با
وجود تذکر، جزء عوامل مخدوش کننده محسوب می شود.
تشکر و قدردانی
مجریان این مطالعه اعضاء مرکز تحقیقاتی درمانی ناباروری
دانشگاه علوم پزشکی مشهد بوده که به این وسیله از همکاری
ایشان وکارکنان محترم آن مرکز تشکر می نمایند.
References
1. Ryan KJ, Berkowitz RS, Barbieri RL, Dunaif A. Kistner’s gynecology and women’s health. 7th ed.
St Louis: Mosby; 1999: 327-530.
2. Silberberg B, Malviya VK. Sperm and egg transport fertilization implantation. In: Sperroff L, Gloss
RH, Kase NG. (editors). Clinical gynecologic endocrinology and infertility. 6th ed. Philadelphia:
Lippincott Williams and Wilkins; 1999: 247-67.
3. Cressman BE, Pacowens S, Pliego JF. Effect of sperm dose on pregnancy rate from intrauterine
insemination: A retrospective analysis. Tex Med 1996; 92(12): 74-9.
4. Gregoriou O, Vitoratos N, Papadias C. Pregnancy rates in gonadotrophin stimulated cycles with
timed intercourse of intrauterine insemination for the treatment of male sub fertility. Eur J Obstet
Gynecol Reprod Biol 1996; 64(2): 213-6.
5. Wheeler JE, Nathan L. Infertility. In: De Cherney AH, Purcell K. (editors). Current obstetric and
gynecologic diagnosis and treatment. 8th ed. East Norwalk: Appleton and Lange; 2003: 708-16.
6. Braunstein AH, Shapiro J. Infertility. In: Sperroff L, Gloss RH, Kase NG. (editors). Clinical
gynecologic endocrinology and infertility. 6th ed. Philadelphia: Lippincott Williams and Wilkins; 1999:
1013-90.
7. Holt-Ashley MRN. Nurses pray: Use of prayer and spirituality as a complementary therapy in the
intensive care setting. Am Assoc Critic Nurs 2000; 11(1): 60-7.
8. Shoushtari A, Sheikhi E, Zarghi N. [Some of complementary and superseded medicine methods].
Tehran: Jadde-e-Abrisham 2004; 62: 34-7. (Persian)
9. Navidi AA, Ghasemi Salmanieh Kh. [Encyclopaedic comprehensive medicine: Traditionalize and
modern medicine methods]. Tehran: Tabib; 2003: 45-9. (Persian)
10. Tahmasebi M. [Relationship of religious attitude with rate of effect Quran sound on the labor pain
of primipar women refer to the 17 Shahrivar hospital]. MSc. Dissertation. Mashhad University of
Medical Sciences, Faculty of nursing and midwifery, 1998: 76-7, 159-61. (Persian)
219
1. Whiteand Zimmerman
www.SID.ir
Archive of SID
مقایسه تاثیر "آوای قرآن" و موسیقی بر موفقیت تلقیح داخل رحمی اسپرم دکتر نیره خادم و همکاران
11. Mirmolaee T. [Comparison effect of Quran sound and music on the pain intensity in active phase
of first stage labor in primipar women hospitalization in two hospital in Tehran]. MSc. Dissertation.
Tehran University of Medical Sciences, Faculty of nursing and midwifery, 1998: 62-70. (Persian)
12. Barrett B, Marchand L, Scheder J, Appelbaum D, Plane MB, Blustein J, et al. What complementary
and alternative medicine practitioners say about health and health care. Ann Fam Med 2004; 2(3): 253-9.
13. Ildarabadi E. [Effect of Quran sound on rate of worry of open heart surgery patients]. MSc.
Dissertation. Mashhad University of Medical Sciences, Faculty of nursing and midwifery, 1998: 88-
105. (Persian)
14. Oxmamt A, Freeman D, Manheimer E. Lack of social participation or religious strength and comfort
as risk factors for death after cardiac surgery in the elderly. Psychosom Med 1995; 57(5): 5-15.
220 www.SID.ir